3 mei is internationale dag van de persvrijheid. Charlotte Michils, algemeen secretaris van de VVJ, legt uit waarom persvrijheid in de hedendaagse context zo belangrijk is.
Wat is persvrijheid?
‘Persvrijheid is de mogelijkheid om vrij te kunnen werken als journalist. Het is het verlengstuk van de vrijheid van meningsuiting. Persvrijheid is uiteraard niet onbegrensd. Ze moet uitgeoefend worden in volle verantwoordelijkheid. Als algemeen secretaris waak ik over beide aspecten.’
Wat is het belang van persvrijheid?
‘Journalistiek vervult een essentiële rol in een democratie. Burgers kunnen pas echt deelnemen aan het debat als ze toegang hebben tot feiten. Alleen wanneer die op tafel liggen, kunnen mensen geïnformeerde keuzes maken. Daar ligt precies de kern van onze opdracht als journalisten: complexe zaken begrijpelijk maken, en tegelijk zo dicht mogelijk bij de waarheid blijven.’
‘In autocratische regimes wordt die toegang tot feiten doelbewust ondergraven. Dat gebeurt door feiten te manipuleren of mensen af te leiden met irrelevante verhalen, rookgordijnen die vooral verwarring zaaien en het zicht op de werkelijkheid ontnemen.’
‘Feiten doen ertoe. De filosofe Hannah Arendt wees al op de kwetsbaarheid van de waarheid. Het eerste wat onder vuur komt te liggen in een samenleving waar de macht zich ongemakkelijk voelt bij controle, is de pers. De pers is de kanarie in de koolmijn.’
‘De recente gebeurtenissen in de Verenigde Staten zijn daar een voorbeeld van. Onafhankelijke media worden uitgesloten, strategische rechtszaken worden ingezet als pressiemiddel, journalisten worden publiekelijk in diskrediet gebracht... Dat alles creëert een klimaat waarin het bijzonder moeilijk werken is.’
‘Het gevolg is mogelijk dat redacties ondoordachte keuzes maken uit angst of uitputting, zoals de recente schikking in de CBS-zaak, een zaak die inhoudelijk nauwelijks kans van slagen had. Maar zodra anderen beginnen te dicteren wat je als journalist mag schrijven, heb je een fundamenteel probleem. Dan staat niet alleen de journalistiek, maar ook de democratie zelf onder druk.’
Hoe zit het met de persvrijheid in België?
‘België staat op plaats 16 in de World Press Freedom Index van Reporters Without Borders. We horen dus bij de betere leerlingen van de klas. Maar dat betekent niet dat we achterover kunnen leunen.’
‘Ook hier zien we verontrustende evoluties. Er is juridische druk op redacties, een groeiende polarisering die journalisten – en bij uitbreiding iedereen die zich in het publieke debat mengt – steeds harder raakt. Het grondwettelijk verbod op preventieve censuur kwam recent zelfs drie keer onder vuur te liggen in Franstalig België.’
‘Daarbovenop duiken nieuwe vormen van agressie op. Denk aan het toenemende drugsgeweld, waarbij ook journalisten geviseerd worden. Meer dan de helft van de beroepsgroep geeft aan al eens slachtoffer te zijn geweest van intimidatie of geweld. Dat is zorgwekkend. We kunnen echt niet meer spreken van een zorgeloze werkomgeving.’
‘Het is belangrijk dat iedereen beseft hoe kwetsbaar die verworven vrijheden zijn. We mogen niet denken: gisteren ging het nog, vandaag valt het nog mee, dus morgen zal het wel blijven duren. Nee, de boodschap moet zijn: de vrijheid die we vandaag hebben, is kostbaar. En we zijn bereid om er samen voor op de barricade te gaan staan.’
