Zit er over enkele jaren een chatbot op mijn stoel? Die bezorgdheid leeft in vele sectoren, ook onder journalisten. UGent-onderzoekers Sarah Van Leuven en Emma Verhoeven trokken naar grote en kleine Vlaamse mediahuizen, op zoek naar inzichten over hoe de komst van grote taalmodellen en artificiële intelligentie de werkgelegenheid in de journalistiek beïnvloedt.
Wat is voor jullie de belangrijkste bevinding uit het onderzoek?
Sarah: ‘De mediabedrijven denken over veel zaken vrij gelijkaardig, maar als het gaat over jobinvulling en werkgelegenheid spreken ze zich voorzichtig uit. Deels kan je het wel afleiden uit de manier waarop AI vandaag al ingezet wordt. Ze zien veel potentieel in AI om journalistieke stukken in andere formats aan te bieden, bijvoorbeeld door tekst in spraak om te zetten, of door nieuws te gaan personaliseren voor gebruikers. Dat heeft geen rechtstreekse impact op het journalistieke werk en vergroot het aanbod.’
Emma: ‘De media vragen zich wel af wat hun journalistieke waarde en betekenis nog zal zijn wanneer mensen hun nieuws uit een chatbot halen. Want daarmee bedreigt AI ook het zakenmodel van de journalistiek zoals we het vandaag kennen, met inkomsten uit advertenties en uit abonnementen. Ook dat heeft een impact op de werkgelegenheid.’
Mediahuis, DPG en Roularta hebben onlangs journalisten ontslagen. Anticiperen zij op een toekomst waarin AI een stukje van het werk overneemt?
Emma: ‘Men benadrukt steeds dat experimenten met AI niet dienen om te kijken met hoeveel mensen het minder kan. Maar als er banen sneuvelen, zal de technologie uiteraard wel helpen bij het opvangen van bepaalde gemakkelijkere taken, zoals transcripties of samenvattingen maken. We vragen ons vooral af wat dat dan betekent voor startende journalisten die nog ervaring moeten opdoen, via die gemakkelijkere taken. Daarnaast leeft er veel bezorgdheid rond eindredactie, omdat generatieve AI vooral sterk is met taal.’
Sarah: ‘We zitten al twintig jaar in een periode waarin titels verdwijnen, en er bij de resterende titels af en toe ontslagrondes zijn. Om het ditmaal aan AI toe te schrijven, is nog te vroeg. Gazet van Antwerpen en Het Nieuwsblad konden bijvoorbeeld ook nog efficiëntiewinst maken door bepaalde taken te ontdubbelen. Maar er zijn nu al veel redacties waar met weinig mensen heel veel nieuws gemaakt wordt. Op een bepaald moment kom je toch aan een kritische ondergrens. Tegelijk benadrukken de redacties steeds dat AI menselijke journalisten nooit volledig gaat kunnen vervangen. Je kan die taalmodellen wel inzetten om dingen efficiënter te doen, maar ze blijven fouten maken en kunnen niet kritisch en creatief denken, zoals de mens. Toch denk ik wel dat het bij toekomstige besparingsoperaties een rol gaat spelen.’
Laten uitgevers hierover wel het achterste van hun tong zien?
Sarah: ‘Bij interviews is er altijd het risico op sociaal wenselijke antwoorden. Maar we hebben met veel verschillende profielen gepraat, ook met mensen van op de werkvloer, en hebben dus niet alleen het standpunt van de mediabedrijven zelf gehoord.’
Emma: ‘De hoofdredacteurs geven ook wel aan dat ze genoeg tegengas zullen geven om ervoor te zorgen dat er voldoende mankracht overblijft. Ik denk echter wel dat bepaalde profielen op termijn niet vervangen gaan worden, en bovendien dat het instromen in de journalistiek moeilijker wordt.’
Noteerden jullie bij de verschillende mediagroepen grote snelheidsverschillen in het adopteren van AI?
Sarah: ‘In sommige bedrijven zijn opleidingen verplicht, in andere vrijblijvender of worden ze zelfs niet aangeboden.’
Emma: ‘Bij kleine en onafhankelijke uitgeverijen is er vaak één journalist die in AI geïnteresseerd is en die aan de kar trekt. De grotere mediahuizen hebben er natuurlijk meer middelen voor. Bij VRT NWS krijgt iedere journalist bijvoorbeeld een cursus rond AI-geletterdheid, waarin niet alleen aandacht is voor wat je ermee kan doen, maar ook voor de valkuilen. Ook bij De Standaard en Belga heeft iedereen een opleiding gekregen, terwijl er bij Roularta elke middag open leersessies plaatsvinden, waardoor ze het heel laagdrempelig maken. Bij DPG Media zijn er eveneens opleidingen, maar die duren lang, wat de drempel verhoogt. Zij hebben wel ChatDPG, dat grotendeels geïntegreerd werkt, waardoor mensen er hun weg veel sneller in vinden. Mediahuis en de VRT hebben gelijkaardige systemen, terwijl bij Roularta de mensen zelf moeten prompten. Mediafin, Roularta en Belga zijn ook tweetalige bedrijven, dus daar wordt AI heel intensief gebruikt voor vertaalwerk. Daardoor zijn er nu al minder freelance vertalers aan de slag. Dat was de grootste efficiëntiewinst die ze konden boeken.’
Zagen jullie ook in het publiceren al automatisering?
Emma: ‘Bij regionaal sportnieuws wordt het al gebruikt, door bijvoorbeeld uitslagen om te zetten in eenvoudige wedstrijdverslagen. Maar dat gebeurde ook al voor de komst van AI. Het gaat om weinig journalistieke stukken. Er is ook weinig animo om nieuws volledig te automatiseren, omdat er nog zo veel fouten en hallucinaties in blijven, waardoor iedereen blijft hameren op de human-in-the-loop. Niet vergeten dat je als hoofdredacteur verantwoordelijk blijft voor alles wat je publiceert of de ether in stuurt.’
Sarah: ‘Journalistiek is elke dag anders en dat gaan die tools nooit kunnen opvangen. In Nederland is al een volledig door AI gegenereerde nieuwssite, maar die staat vol met fouten. Iedereen is zich ervan bewust dat je je dat niet kan permitteren. Onze Vlaamse Raad voor de Journalistiek heeft internationaal ook een voortrekkersrol gespeeld door al heel snel een extra richtlijn op te nemen in de journalistieke code, waarin de nadruk wordt gelegd op die menselijke supervisie. De Vlaamse redacties zijn daar sterk van doordrongen.’
Hoe spelen jullie als universitaire opleiding in de Journalistiek zelf in op de nieuwe technologieën?
Sarah: ‘Studenten hebben vaak nog een zeer geïdealiseerd beeld van de journalist, en ze zien zichzelf meteen bij De Standaard of de VRT aan onderzoeksjournalistiek doen en grote reportages maken. We proberen hen in de opleiding een realistisch beeld van de journalistiek bij te brengen en voor te bereiden op het gebruik van nieuwe technologie. Tegelijk blijft het hebben van een neus voor nieuws, kritische vragen stellen, verder kijken dan het vanzelfsprekende, inzicht hebben in de maatschappij of kunnen terugkoppelen naar de geschiedenis allemaal de essentie van de journalistiek. De technologie is maar een laagje dat daarbovenop komt. Bij sollicitaties is een sterke AI-kennis vandaag nog geen vereiste, maar wel al een groot pluspunt. Het is de volgende stap in de multimedialiteit die men sowieso de afgelopen twintig jaar van journalisten is gaan verwachten. Daarvan zijn de hogescholen en universiteiten zich zeer bewust, maar het vergt ook wel tijd om het in de curricula te integreren. Het gaat om hoe je kritisch en ethisch omgaat met generatieve AI, maar ook het zelf ontwikkelen van taalmodellen, waardoor je controle hebt over die input.’
Emma: ‘Bij aanwervingen verwacht men een kritische maar wel open houding tegenover nieuwe technologie. Bij een sollicitatie wordt ook al weleens gevraagd om een prompt te schrijven. Hier is een belangrijke rol weggelegd voor instapjobs, zoals bij Apache, dat nu twee onderzoeksjournalisten een betaalde stage laat doen. Ook het Youth Lab van Mediahuis, News City Adademy van DPG, of de Belgodyssee-wedstrijd, waar je een betaalde stage bij de VRT kan winnen, kunnen een heel belangrijke springplank zijn.’
Zien jullie nu al nieuwe rollen ontstaan in de organigrams van de redacties?
Emma: ‘Bij elk mediabedrijf zien we iemand met een journalistieke achtergrond die de brug legt tussen de redacties en wat er op AI-vlak gebeurt. Bij DPG zien we bijvoorbeeld redacteurs die zich deeltijds met prompten bezighouden. Zij krijgen elke maand tijd ter beschikking om nieuwe dingen uit te testen. Vroeger verloren journalisten daar veel tijd met artikels te zoeken die, onder de noemer ‘lees ook’, bij een artikel moesten geplakt worden. Ze zijn daarmee aan de slag gegaan en nu krijgt de journalist suggesties van welk artikel erbij past. Een van onze belangrijkste aanbevelingen is om zulke dingen niet enkel door technische profielen te laten doen, maar ook door mensen met een journalistieke blik. De vaardigheden veranderen, en het creëert ook nieuwe assistentiemogelijkheden, bijvoorbeeld bij het creatief nadenken over interviewthema’s. En misschien kunnen er binnenkort ook wel mensen zonder traditionele journalistieke achtergrond in het vak stappen, die minder onderlegd zijn in het schrijven, maar wel andere vaardigheden meebrengen. Dat kan een verrijking zijn.’
Kan je vandaag als journalist AI aan je laten voorbijgaan?
Emma: ‘Er zijn er heel veel die dat doen en die het zich kunnen permitteren. Om journalist te zijn is het totaal geen vereiste om met AI overweg te kunnen. Het kan je bijvoorbeeld helpen om een goede titel te bedenken, maar niet iedereen heeft die hulp nodig.’
Sarah: Maar als jonge journalist kan je je niet permitteren om AI aan je te laten voorbijgaan.’
Tekst: Charlotte Michils & Hans Dierckx
Foto's: Fred Debrock (ID/photo agency)
