Op 22 mei 2025 boog het Vlaams Parlement zich opnieuw over de toekomst van de openbare omroep. Tijdens de hoorzitting over de nieuwe beheersovereenkomst 2026-2030 bracht ook de VVJ een analyse van de rol, werking en uitdagingen van de VRT. De conclusie is helder: de VRT blijft cruciaal als betrouwbare baken in het medialandschap, maar verdient betere structurele garanties voor haar onafhankelijkheid en maatschappelijke opdracht.
Charlotte Michils
Een baken van vertrouwen voor de Vlaming
Dat de publieke omroep nog steeds breed gedragen wordt in Vlaanderen, blijkt uit de publieksbevraging over de VRT. Uit cijfers blijkt dat de Vlaming niet alleen veel belang hecht aan de VRT, maar er ook een aanzienlijk vertrouwen in stelt. Opvallend: een meerderheid van de bevolking acht de overheidsdotatie eerder te laag dan te hoog. Die bereidheid van de burger om meer te betalen is belangrijk, ook in het licht van recente Europese verplichtingen. Meer bepaald legt de European Media Freedom Act (EMFA) op dat een media-aanbieder met een publieke opdracht moet beschikken over adequate, duurzame en voorspelbare financiële middelen. Een hogere dotatie komt daaraan tegemoet. Veeleer dan commerciële inkomsten draagt een adequate dotatie bij tot een grotere voorspelbaarheid en meer duurzaamheid.
De informatierol van de VRT
De VVJ benadrukte de brede maatschappelijke opdracht van de VRT, en dan meer bepaald de nieuwsvoorziening die nog altijd als de belangrijkste rol wordt beschouwd (en zelfs nog aan belang wint). Een publieke omroep is volgens de publieksbevraging een betrouwbare plek voor de burger, een plek waar de burger betrouwbare informatie vindt. Programma’s als Pano, Terzake en De Afspraak tonen de toegevoegde waarde van diepgravende duiding en actualiteitsanalyse aan. Spraakmakende documentaires zoals Godvergeten bewijzen de rol van de VRT in het op gang brengen van maatschappelijk debat en collectieve bewustwording.
Onafhankelijkheid als structurele voorwaarde
Die informatierol komt met waarborgen, zowel op redactioneel als functioneel vlak. Zo moet een maker – ongeacht of hij of zij onder de nieuwsdienst valt – in alle autonomie kunnen werken, wars van politieke of commerciële druk. Tegelijk komt die rol ook met verantwoordelijkheid. De VVJ pleit voor een ethisch kader voor al wie journalistiek werk verricht (of beschouwd wordt als journalist) – ongeacht of men onder de nieuwsdienst valt dan wel erkend beroepsjournalist is. Het artificieel onderscheid tussen mediamakers en presentatoren enerzijds en journalisten anderzijds is weinig te verantwoorden naar het publiek.
Naast inhoudelijke waarborgen bevat de recente verordening voor meer mediavrijheid ook functionele waarborgen. Ook de benoeming en het ontslag van het VRT-management en de raad van bestuur moeten volgens de Europese richtlijn verlopen via open, doeltreffende en niet-discriminerende procedures.
De VVJ benadrukte tijdens de hoorzitting dat een evenwichtig samengestelde raad van bestuur een dam opwerpt tegen politieke druk, waarvoor de openbare omroep per definitie extra kwetsbaar is. De recente politieke spanningen over de autonomie van programmamakers tonen aan dat dit geen louter theoretisch risico is.
Journalistieke rechten en welzijn
Geen kwaliteitsjournalistiek zonder aandacht voor het sociaal statuut van journalisten. Dat betekent: werkbaar en duurzaam werk met een voorkeur voor vaste contracten en in subsidiaire orde correcte voorwaarden voor wie met een aannemings- of uitzendovereenkomst aan de slag is.
Ook het hoofdstuk 'welzijn' verdient prioritaire opvolging. Moeilijke dossiers mogen geen jaren meer blijven liggen. Ze verdienen het prompt te worden opgevolgd. Dat bewijst dat enkel plannen, procedures en vorming niet voldoende zijn. Actie en opvolging zijn dat des te meer.
Specifiek voor wat betreft auteursrechten bemerkt de VVJ dat journalisten – met inbegrip van correspondenten – in de regel auteurs zijn. Hun werk geniet auteursrechtelijke bescherming. Dat is belangrijk want zo kunnen ze het recht op vaderschap inroepen en vallen ze mogelijk onder het fiscaal voordeelregime voor auteursrechten. De VVJ maant de VRT aan om ook correspondenten – die volgens de VRT niet kunnen worden beschouwd als auteurs – als auteurs te behandelen.
Informatieopdracht: structurele versterking noodzakelijk
De VVJ pleit voor een expliciete versterking van de informatieopdracht binnen de nieuwe beheersovereenkomst.
- Meer regiojournalistiek: om de informatievoorziening dichter bij de burger te brengen. Regiojournalistiek wordt ten onrechte stiefmoederlijk behandeld. Nochtans staat ze het dichtst bij de burger en heeft ze een cruciale waakhondfunctie.
- Verhoogde inzet op onderzoeksjournalistiek.
- Actieve strijd tegen desinformatie via factchecking, mediawijsheid en versterking van digitale geletterdheid.
- Transparantie over AI-gebruik: zichtbaarheid en vindbaarheid van ethisch AI-gebruik in de journalistiek is cruciaal. De burger moet meegenomen worden in dit verhaal. Even belangrijk als de richtlijnen zelf is de praktische implementatie ervan.
Kritieke infrastructuur van de democratie
De hoorzitting eindigde met een fundamentele oproep: de VRT heeft een sleutelrol in een democratie. Burgers moeten kunnen vertrouwen op hun openbare omroep, zeker in tijden van polarisatie en informatieruis.
Cruciaal daarbij is ook een permanent bevragen van de afhankelijkheid van big tech. Verkiezingsbeïnvloeding en impact van nepnieuws en algoritmes op strategische beslissingen tonen aan dat dit nodig is.
